In de ban van de reus

Reuzen kennen we natuurlijk allemaal. Deze wonderlijke wezens duiken dan ook in tal van oude verhalen, sagen en legenden op. Uit de Griekse mythologie herinneren we ons bijvoorbeeld Atlas, die de wereld op zijn schouder droeg, en in de Bijbel krijgt David de reus Goliath klein. Ook nu nog maken geregeld nieuwe reuzen hun entree. Heel wat mensen zullen je bijvoorbeeld meteen kunnen vertellen wie de GVR* is en ook halfreus Hagrid uit de Harry Potter-verhalen is zeker geen onbekende.

Reuzen spreken in ieder geval al heel lang tot de verbeelding. Gewoonlijk worden ze voorgesteld als gigantische figuren met een enorme kracht. Dat betekent niet noodzakelijk dat ze kwaadaardig zijn: reuzen kunnen zowel goden en helpers als monsters voorstellen. Met de bouw van gigantische poppen werden deze fantastische figuren vanaf de Middeleeuwen in heel wat Europese landen ook werkelijk tot leven gebracht. De oudste Belgische reuzen zijn dan ook al honderden jaren oud. Het Ros Beiaard van Dendermonde en Gouyasse van Ath dateren bijvoorbeeld uit de late 15de eeuw en de Reus van Mechelen uit 1492 vormt samen met de Reuzin uit 1549, Grootvader uit 1600 en de reuzenkinderen Janneke, Mieke en Claesje uit 1618 de oudste voltallige reuzenfamilie van België. In veel gebieden is de reuzencultuur ondertussen uitgedoofd, maar in Vlaanderen is dat niet het geval.

Hoeveel reuzen er precies zijn, kan voorlopig niemand zeggen. In Reuzen in Vlaanderen uit 1985 schat auteur Renaat van der Linden hun aantal op 1700. Over recentere cijfers beschikken we helaas niet, maar Johan Vencken, voorzitter van de Confrérie van de Vaantjesboer uit Halle, is in ieder geval optimistisch: “Toen ik in 2008 op zoek ging naar reuzen die in de eerste editie van de reuzenoptocht in Halle wilden meelopen, leerde ik een paar echte reuzenfanaten kennen. Via hun inventarissen kwam ik al snel aan lijst van 400 reuzen en dat is volgens mij nog echt maar een begin.”.

Wat wel helemaal zeker is, is dat reuzen in alle vormen en kleuren bestaan. Op basis van wie of wat een reus voorstelt, onderscheidt dr. Henri Vannoppen zo’n 15 reuzentypes. Zo geven reuzen zoals Mercator uit Rupelmonde en Hertog Jan I uit Leuven bijvoorbeeld gestalte aan historische figuren, terwijl Trieneke van Schoonaarde uit Erps-Kwerps een dorpsfiguur weergeeft. Tist de Bezembinder en Triene de Taartenbakster uit Sint-Genesius-Rode zijn dan weer reuzen die een ambacht uitbeelden. Voor Gust de Witloofboer daarentegen werd inspiratie gevonden in een streekproduct en soms beeldt een reus ook een bijnaam uit, zoals dat met de Halse Vaantjesboer het geval is. En zo kunnen voor elk type reus een aantal voorbeelden opgenoemd worden.

Elke reus heeft zo een eigen verhaal dat hem aan een bepaalde stad of wijk verbindt. Veel steden en gemeenten beschouwen hun reuzen dan ook als vooraanstaande inwoners en schrijven hen zelfs officieel in hun bevolkingsregister in. Voor een aantal reuzen werd zelfs een heuse geboorteakte opgesteld en een doopplechtigheid georganiseerd. Huwelijken tussen twee reuzen zijn eveneens niet ongewoon en daarna kan een reuzenpaar ook aan kinderen beginnen. Bij reuzen kan het trouwens soms bijzonder snel gaan: in bepaalde gemeenten hadden alle plechtigheden op een en dezelfde dag plaats! In de loop der tijd is het jammer genoeg ook al gebeurd dat een reus vergeten wordt of beschadigd of verslaten raakt, maar zelfs dan wordt soms nog de nodige eer bewezen. Er wordt bijvoorbeeld een doodsbrief of een overlijdensakte opgesteld of er gaat een begrafenisstoet uit. Het mag intussen wel duidelijk zijn dat de reuzencultuur een boeiende wereld op zich is. Ben je nieuwsgierig naar meer? De knop reuzenrituelen brengt je naar een uitgebreid artikel over dit onderwerp.

* De GVR is natuurlijk de Grote Vriendelijke Reus, het personage uit het gelijknamige kinderboek van Roald Dahl.