In de kijker december 2013

Meer dan 9000 nieuwjaarsbrieven telt haar collectie intussen en de mooiste exemplaren houdt ze dicht bij zich. Minstens een maal per week bladert Nelly Haelterman (64) door haar favoriete ringmap met oude nieuwjaarsbrieven. De overige 45 staan op een breed rek in de oude kinderkamer. De oudste brief dateert uit 1838, de jongste van 1 januari 2013. ‘Dat is meteen ook de laatste nieuwjaarsbrief die ik van mijn eigen kleinkinderen zal krijgen,’ lacht Nelly, ‘De jongste is twaalf, dus vanaf volgend jaar zal ik op andere manieren aan nieuwjaarsbrieven moeten komen.’ Nu de lagere schoolkinderen hun schoonschrift bovenhalen voor hun beste wensen, belden wij met Nelly over haar bijzondere collectie.

Jouw collectie nieuwjaarsbrieven heeft heel wat aandacht gekregen. In 2008 verscheen je boek, er zijn tal van tentoonstellingen en je duikt regelmatig op in persinterviews. Wat vind je van al die aandacht?

Het is misschien vreemd om te zeggen, maar ik denk dat ik eigenhandig de prijs van oude nieuwjaarsbrieven de hoogte heb ingestuurd. Je komt ze nog wel eens tegen op rommelmarkten, maar echt betaalbaar zijn ze niet meer. Vroeger was er niemand geïnteresseerd in die brieven, maar de laatste jaren zijn er veel verzamelaars bijgekomen. Op zich is dat geen slechte zaak, want ik wil met mijn collectie mensen vooral wakker schudden: zo’n mooie traditie, hou dat toch in ere!

Ben je daarom nieuwjaarsbrieven beginnen verzamelen?

Ja en nee. Eigenlijk is mijn verzameling heel toevallig begonnen. Ik heb op een bepaald moment de nieuwjaarsbrieven van mijn kinderen teruggevonden. Die zaten ver weg in een kast en ik had er jaren niet meer aan gedacht. Maar toen ik ze bovenhaalde kwamen er heel wat herinneringen naar boven. Vooral ook aan mijn kinderjaren en de mooie brieven die we toen schreven. In de jaren 1950 ging ik naar de rijksmiddelbare meisjesschool. Bij de nonnen was dat anders, maar wij van de rijksschool mochten zelf onze nieuwjaarsbrieven gaan uitkiezen in de boekenwinkel. Ik zie mij daar nog staan, voor die grote etalage. De nieuwjaarsbrieven hingen aan een wasdraad voor het raam, zodat we rustig konden kiezen. De brieven namen we mee naar school, om de tekst over te schrijven die de juffrouw op het bord had geschreven. In ons mooiste handschrift, met zo’n pen en een inktpot. Het voorlezen ging mij heel wat minder goed af. De hele familie zat dan bij elkaar en ik kon wel onder de grond kruipen van schaamte. Ik kon niet zo vlot voorlezen, zie je, en dan is het echt niet evident om voor zo’n grote groep te moeten spreken. Jammer genoeg hebben mijn man en ik geen nieuwjaarsbrieven meer van toen we klein waren. En zo is het idee gegroeid om ze te beginnen verzamelen.

Hoe groeide een handvol brieven uit tot een verzameling van 9000 stuks?

Het is begonnen met een oproep in De Grote Beer, dat verzoekprogramma op Radio Twee. Daarop hebben drie mensen gereageerd, maar uiteindelijk bleek er maar een reactie oprecht. Via die man is mijn collectie wel aan het rollen gegaan. Hij had nog brieven uit de jaren 1930 en heeft me op weg geholpen om de juiste communicatiekanalen te vinden. We houden nog steeds contact. Intussen sturen heel wat mensen me hun brieven spontaan op. Ik heb dan ook bijna geen enkele brief echt gekocht. Via zoekertjes, kranteninterviews en nu ook het boek horen mensen over mijn collectie. Nieuwjaarsbrieven worden toch doorgaans weggesmeten en voor veel mensen is het een leuke gedachte dat die brieven een tweede leven krijgen. Toch zou ik de brieven van mijn eigen kinderen nooit kunnen wegschenken, daar hangen teveel mooie herinneringen aan vast.

Wat zijn de grote trends in nieuwjaarsbrieven?

In grote lijnen zijn nieuwjaarsbrieven steeds kindvriendelijker geworden. Ze bestaan natuurlijk al veel langer, maar de grote doorbraak komt er toch pas aan het begin van de twintigste eeuw en dan nog vooral na de invoering van de schoolplicht in 1914. Die eerste brieven zijn heel plechtig. Niet alleen qua symboliek – een vlammend hart, engelen, Jezus aan het kruis – maar ook de wensen zelf zijn heel gewichtig en voor een kind waarschijnlijk onbegrijpelijk. Zo moest een kind in 1931 bijvoorbeeld schrijven: ‘Lieve peter, ik ben nog jong en ik heb nog de kunst niet vast mijn gevoelens en wensen in hoge woorden te komen uitdrukken. Ik kan u toch zeggen: ik heb u zeer lief en zal dagelijks voor u bidden’. Echt makkelijk kan je dat niet noemen. In 1980 klonk het al zo: ‘Lieve meter, ik kom u heden, heel tevreden, evenals de grote mensen, een zalig nieuwjaar wensen.’ Na de Tweede Wereldoorlog worden nieuwjaarsbrieven meer op maat van kinderen gemaakt. De volzinnen worden vervangen door rijmpjes en de beelden van engelen en heiligen worden vervangen door sneeuwtaferelen en stripfiguren. De verwijzingen naar het katholieke geloof verdwijnen dan ook snel. Vandaag de dag is daar niet veel meer van te merken. Zelf vind ik de periode van de jaren vijftig de mooiste brieven. Dat is de periode waarin ik ben opgegroeid. De brieven van toen zijn heel mooi afgewerkt, op zijdeachtig papier met lieve taferelen. Op die brieven zaten ook glittertjes, waardoor het net leek alsof de sterren fonkelden in de nacht of de sneeuw echt glinsterde.

Telt uw collectie bijzondere stukken?

Er zijn een aantal brieven die – naar men zegt – wel wat geld zouden waard zijn. Maar dat interesseert mij eigenlijk niet zo. Onlangs ontdekten we dat een van de nieuwjaarsbrieven uit 1896 met de afbeelding van Auguste Beernaert was, een man die in 1909 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg voor zijn strijd tegen de wreedheden in Congo. We hebben heel lang niet geweten wie die man was en dan is het fijn om te zien dat er een hele geschiedenis achter zit. Wat ik ook speciaal vind zijn de nieuwjaarsbrieven van blinde kinderen. Die zijn gemaakt van braillepapier: dik geel karton waarop braille wordt aangebracht. Mijn man heeft jaren les gegeven aan blinde en dove kinderen en zo zijn we die nieuwjaarsbrieven op het spoor gekomen.

Wat gebeurt er met je collectie als jij er niet meer bent?

Mijn jongste dochter en een van de kleindochters tonen af en toe interesse in mijn nieuwjaarsbrieven. Mijn kleindochter zat vroeger soms wel eens in de mappen te snuisteren en moest daarbij huilen ‘omdat ze de brieven zo mooi vond’. Intussen is ze een beetje aan het puberen, maar wie weet wil zij de collectie later wel verderzetten. Mijn kinderen weten wel duidelijk dat ik het heel erg zou vinden als de collectie zou verdwijnen. Ze hebben me beloofd om de brieven te schenken aan een museum of heemkundige kring. Want het zou zonde zijn om de brieven uit elkaar te halen. Vanaf het jaar 1891 heb ik van ieder jaar verschillende nieuwjaarsbrieven. Zo kan je de evolutie heel mooi reconstrueren.

Tot slot nog dit: kunnen mensen jou nog blij maken met hun nieuwjaarsbrieven?

Absoluut! Vooral brieven van voor de jaren 1960 zijn heel welkom. En brieven uit de negentiende eeuw al helemaal, want die zijn zeldzaam. Ik zou meteen ook een warme oproep willen doen aan alle kinderen en leerkrachten om vooral nieuwjaarsbrieven te blijven schrijven. Enkel door te blijven schrijven, heeft deze traditie nog een kans voor de toekomst!

Meer informatie over nieuwjaarsbrieven vind je hier.

Wie Nelly kan helpen met haar collectie, kan contact met haar opnemen via nelly.haelterman@telenet.be.