In de kijker februari 2017

Marcel Verbist zorgt voor het gilde-erfgoed

In de kijker februari 2017

In heel wat steden en gemeenten in Vlaanderen is nog een schuttersgilde actief. Oosrpronkelijk vormden deze verenigingen een soort burgerwacht, die een stad of dorp moest beschermen tegen een aanval van buitenaf. Die dreiging is in de loop van de eeuwen natuurlijk verdwenen, waardoor de historische schuttersgilden vandaag vooral een sociale en culturele functie hebben: ze organiseren schietwedstrijden en schuttersfeesten en houden tal van rituelen en tradities in stand. Tegelijk beheren ze ook waardevol roerend erfgoed. De zorg daarvoor brengt heel specifieke uitdagingen met zich mee. Om die op een duurzame manier het hoofd te kunnen bieden zet de Hoge Gilderaad der Kempen hier gezamenlijke trajecten rond op. Zo wordt bijvoorbeeld al een aantal jaar ingezet op de inventarisatie van gildebezit. LECA was van de partij op de inventarisatiedag voor vlaggen, die de HGK op 24 januari 2017 in Essen organiseerde. We hadden er een uitgebreid gesprek met Marcel Verbist, die als bestuurslid van de Sint-Sebastiaansgilde in Essen nauw betrokken was bij het conserveren van de gildevlag.

Dag Marcel. Hoe lang bent jij al lid van de Sint-Sebastiaansgilde?
'Sinds 2002. Het zit zo: om de drie jaar organiseert de Sint-Sebastiaansgilde een koningschieting. In Essen schieten de gildeleden dan met de handboog op de koningsvogel die boven op de staande wip staat. Mijn schoonbroer is er in geslaagd om drie keer na elkaar het koningsschieten te winnen. In 2002 behaalde hij zo de keizerstitel, die hij nu voor het leven draagt. Via hem groeide ook mijn belangstelling voor de gilde. Vandaag maak ik als gezworene deel uit van het dagelijks bestuur. Verder ben ik actief in de dansgroep en help ik mee bij het inventariseren van het gildebezit.'

Hoe zou je het gildeleven omschrijven aan iemand die er nog niets van afweet?
'Het gildeleven is een echte brok volkscultuur. Hier in Essen heeft onze gilde een een eigen schietstand. Schutters kunnen hier komen oefenen om zich de knepen van het handboogschieten eigen te maken. Tijdens die oefenstonden bekampen we elkaar ook, zowel in het schieten op doel als op de liggende wip. Er zijn in Vlaanderen clubs die de schutterij eerder als een sportdiscipline beoefenen. Bij de historische schuttersgilden, zoals onze gilde er een is, is er naast het schieten ook aandacht voor traditionele gildeactiviteiten zoals roffelen, vedelzwaaien en volksdansen. In de loop der jaren zijn daar ook nog wat andere activiteiten bij gekomen: we organiseren bijvoorbeeld ook een rommelmarkt, een winterwandeling en verschillende fietsavonden. De gilde is in die zin echt een ontmoetingsplaats, waar leden elkaar kunnen vinden. De nadruk ligt op broederlijkheid, vriendschap en solidariteit. Die verschillende facetten van een schuttersgilde maken het voor mij zo boeiend.'

Wat staat er vandaag op het programma?
'De Hoge Gildenraad der Kempen is bezig met het inventariseren van het gildebezit. Een onderdeel dat nog moet worden afgewerkt, zijn de vlaggen. Vandaag komen verschillende gilden langs met alle attributen die betrekking hebben op de vlag, zoals handschoenen, riemen, stokken en de vlaggen zelf. Het gildebezit wordt hier vandaag gefotografeerd, geregistreerd en benoemd. We verzamelen ook extra informatie over de vlag, zoals de ontwerper, de uitvoerder of de gebruikte materialen.'

Zelf ben je nauw betrokken bij het behoud en beheer van de schuttersvlag van de Sint-Sebastiaansgilde van Essen.
'Klopt. Onze vlag werd lange tijd bewaard in het Gerard Meeusen Museum, een heemkundig museum op de zolderverdieping van het gemeentehuis in Essen. Toch was ze al even niet meer in goede staat: ze vertoonde niet alleen de onvermijdelijke slijtagesporen, maar had ook te lijden onder vuil, stof en schimmels. Om verder verval te voorkomen moest de vlag een grondige reiniging en conserverende behandeling ondergaan. Dit precisiewerk hebben we toevertrouwd aan een ervaren textielexpert, in wie we het volste vertrouwen hadden. Gelukkig konden we ook bij de provincie Antwerpen terecht voor financiële steun, anders hadden we dit project niet kunnen te realiseren.'

Welke ingrepen moest de vlag ondergaan?
'Eerst werd het oppervlak van de vlag gereinigd met een museumstofzuiger. Nadien werd ze opgedeeld in verschillende zones, zodat er een soort raster ontstond. Storende oude restauraties werden verwijderd en per zone werd gezocht naar de hersteltechniek met het meeste effect. In de loop van het proces hebben we er ook voor gekozen om aan één zijde een steunweefsel te plaatsen. De vlag is nu niet meer dubbelzijdig, maar het steunweefsel kan wel terug verwijderd worden. Zo is de vlag dus geconserveerd. Het hele project was gericht op het stabiliseren van de toestand, zodat we konden verzekeren dat de vlag beschikbaar blijft voor onderzoek, presentatie of digitalisering. Na afloop van de restauratie was er een toonmoment. Dat was puur kippenvel! Ik ben echt trots op het eindresultaat.'

Wat zijn de verdere plannen met de vlag?
'Nu de vlag geconserveerd is, maak ik er een punt van om er heel behoedzaam mee om te springen. Je hebt misschien daarnet mijn speciale handschoenen opgemerkt? Die draag ik nu standaard als ik de vlag aanraak of draag. Samen met de expert hebben we ook een stappenplan opgesteld voor het presenteren van de vlag, omdat zoiets om duidelijke afspraken vraagt.'

Heeft dat alles ook gevolgen voor de omstandigheden waarin de vlag bewaard wordt?
'Op dit moment wordt de vlag bewaard op een rol bedekt met katoen. Tyvek, een soort synthetisch materiaal, zorgt voor extra bescherming. De vlag wordt uitgerold op een polycarbonaat plaat bekleed met een laag watten, gewassen baalkatoen en tot slot een laag linnen. Een volgende stap is een op maat gemaakte ondersteuning voor het opbergen van de vlag.'

Hoe belangrijk is de vlag eigenlijk voor de gilde?
'Enorm! Veel oude gildebezittingen zijn in de loop van de tijd verloren gegaan of werden verkocht om schulden te betalen. Deze vlag maakt wel nog deel uit van onze gildeschat. Ze heeft een grote gebruikswaarde bij het uitvoeren van onze rituelen en wordt dus met de nodige zorg omringd. Op zo’n dag als vandaag is het de bedoeling dat de deelnemende gilden hun vlaggen tentoonstellen en dat ze gekeurd worden naar waarde, staat, onderhoud en authenticiteit. Zo willen we het behoud stimuleren.'

Zullen we ooit nog de kans krijgen om de vlag te zien?
'In 2018 viert de Koninklijke Sint-Sebastiaansgilde Essen haar 500-jarige bestaan. Dat willen we vieren met een groot feest, de uitgave van een nieuw boek en een tentoonstelling. Samen met een aantal andere stukken uit de collectie en foto- en filmmateriaal uit de oude doos zal de vlag dan te bezichtigen zijn. Het inventariseren van het gildebezit is ook om die reden van groot belang.'

Bereiken jullie met de schuttersgilde een breed publiek?
'Dat proberen we toch. Voor ons is en blijft de familiale sfeer in onze gilde. Omdat we echt willen dat onze gilde jong en oud samenbrengt, organiseren we trainingscursussen voor de jeugd. Zo kunnen jongeren leren handboogschieten. Het schieten op doel, dat ook een onderdeel van het handboogschieten is, is ook opgenomen in het cursuspakket van het Tatteljee, een jeugdwerkinitiatief in Essen. Zowel jongens als meisjes van 12 tot 18 jaar kunnen zich daarvoor inschrijven. En dat werkt: een aantal jongeren is intussen aspirant-lid en neemt nu ook deel aan gildeactiviteiten. Ook vrouwen staan trouwens hun mannetje in onze schuttersgilde. Ze maken deel uit van het dagelijks bestuur en nemen ook deel aan schietingen. Dat bedoel ik dus als het over het familiale aspect gaat: iedereen is van harte welkom in onze gilde!'

Meer info

Onder begeleiding van LECA bekijken de Hoge Gilderaad der Kempen, de Federatie van Vlaamse Historische Schuttersgilden en de Oud-Limburgse Schuttersfederatie sinds kort hoe ze in de toekomst kunnnen samenwerken rond de zorg voor schutterserfgoed.