In de kijker april 2017

In de H. Magdalenakerk in Brugge kun je van 29 april tot 11 juni 2017 de expo 'Hallo baby' bezoeken. Deze tentoonstelling zet veranderende geboorterituelen in Vlaanderen en Brussel in de kijker. Om na te gaan welke plek geboorterituelen hebben in het leven van mensen met uiteenlopende achtergronden werden de voorbije maanden een reeks gesprektafels georganiseerd en diepte-interviews afgenomen. Een van de verhalen die je straks op de expo kunt ontdekken, is dat van Colombe Chokki (61). Colombe is geboren en getogen in Benin en kwam via het werk van haar man in Brussel terecht. Als mama van 2 zonen en een dochter legde zij ons graag uit hoe een geboorte in haar familie gevierd werd.

‘Mama worden vond ik heel bijzonder’, benadrukt Colombe meteen als we bij haar aanschuiven voor een interview. ‘Een geboorte is telkens weer een groot wonder, dat het leven van verschillende mensen op zijn kop zet. Partners worden mama en papa, ouders worden oma en opa, eerder geboren kinderen worden broer en zus, er wordt een peter en meter gekozen… Zelf heb ik dit drie keer mogen ervaren en elke keer was het anders. Ik voel dat ik daardoor ook zelf ontzettend veranderd ben. Mama worden, dat is niet gewoon een vrouw met een kind worden. Het verandert zo veel meer dan dat. Ik voelde me ineens verbonden met elke andere moeder en begreep dingen die ik daarvoor niet begreep. Mijn emoties werden versterkt en ook de verbondenheid met elk kind was iedere keer opnieuw zo apart. Misschien is dat juist de reden waarom mensen de geboorte van een kind verbinden met tal van geboortegebruiken. Zo markeren ze op een fijne manier dat er iets veranderd is. Hier is dat zo, en in mijn thuisland Benin is dat zeker het geval.’

In Benin is het gebruikelijk dat er enkele dagen na de geboorte een officiële geboorteceremonie gehouden wordt. Is de baby een meisje, dan is dat op de zevende dag na de geboorte. Bij jongens wordt gewacht tot de negende dag. ‘Die ceremonie vond ik zelf heel belangrijk,’ herinnert Colombe zich. ‘Het is immers het moment waarop de baby voor het eerst aan de buitenwereld wordt getoond. In Benin staan we dan echt heel bewust stil bij het nieuwe leven. Net daarom willen we dit moment ook samen beleven met mensen die dicht bij ons staan.’ Om deze grootse gebeurtenis kracht bij te zetten, zijn er tal van rituelen aan de ceremonie gekoppeld. Een daarvan is het zogenaamde proeven van het zout. ‘Het is natuurlijk niet zo dat de baby dan echt zout te eten krijgt’, lacht Colombe. ‘Het zout heeft voor ons een symbolische betekenis: het staat voor kracht, zuivering en verbondenheid. We gebruiken het in drie maaltijden, die sterk van elkaar verschillen. De eerste maaltijd maken we met opzet zo klaar dat hij ronduit vies smaakt. We combineren bijvoorbeeld ingrediënten op een manier die niemand lekker vindt. Het gerecht daarna is wel gewoon eetbaar, maar zeker niks speciaals. Het derde gerecht moet dan weer overheerlijk zijn, echt om je vingers van af te likken. Deze maaltijden serveren we vervolgens één voor één aan de geesten van de overleden voorouders, aan de moeder en aan het kindje. De overleden voorouders krijgen het eten toegediend in een kalebas, die in een kuiltje in de grond zit. Het kindje krijgt louter symbolisch een bordje aangeboden. De kersverse mama moet natuurlijk wel proeven van elk gerecht. Dat zorgt gegarandeerd voor rare blikken en een uitgelaten sfeer. Op het moment dat de mama daarna borstvoeding geeft, proeft het kindje via haar voor het eerst zout. En dat zout moet ervoor zorgen dat het kindje dan een leven in overvloed krijgt.’     

Nog zo’n belangrijk aspect van de geboorteceremonie is de naamgeving. Een baby krijgt traditioneel meerdere namen in Benin. Colombe legt ons uit dat elk van die namen een specifieke betekenis heeft. ‘Waar ik vandaan kom, is het gebruikelijk dat een baby’tje vernoemd wordt naar de dag of de omstandigheden waarin het geboren is. Als een kindje bijvoorbeeld met de voetjes eerst ter wereld komt, dan noemen we het Agossi als het een meisje is of Agossou als het om een jongetje gaat. Dat betekent eigenlijk zoveel als ‘achteruit geboren’. Zo bestaan er heel wat varianten. Daarna geven we het kindje een naam die iets zegt over de plek die het in het gezin inneemt. Verder wordt het kind ook genoemd naar gerespecteerde familieleden of vrienden. Hiervoor vragen we de geesten van onze overleden voorouders om raad. Dat gaat als volgt: elk familielid van het kindje mag om de beurt een naam voorstellen. Terwijl de naam uitgesproken wordt, laat de persoon in kwestie ook enkele kolanoten vallen in een kuiltje in de grond. Uit de manier waarop de noten vallen, blijkt of de voorouders de naam goedkeuren of niet. Is dat niet zo, dan wordt verder gezocht naar een naam die wel goed bevonden wordt. Het werpen van de kolanoten wordt zo herhaald tot we goedkeuring krijgen. Het is echt belangrijk dat iedereen achter de keuze staat, want het is die naam die uiteindelijk op de geboorteakte komt te staan. De naam wordt ook symbolisch ‘gekocht’ door de aanwezigen. Iedereen doet dan een kleine bijdrage.’ In het thuisland van Colombe spelen de geesten van voorouders een belangrijke rol in het dagelijkse leven. Die is geworteld in de overtuiging dat een mens overlijdt, maar niet sterft. De geest, de ziel en de energie van de overledene blijven dus verder bestaan. Het is om die reden dat de overleden voorouders ook een centrale rol toebedeeld krijgen tijdens de geboorteceremonie. ‘Door het uitvoeren van verschillende rituelen vragen we om de zegen van onze voorouders,’ aldus Colombe. ‘We willen dat zij het kindje heil en voorspoed toewensen. De sfeer waarin dit gebeurt, is altijd heel gemoedelijk. De gebruikte kolanoten worden in stukjes gesneden en iedereen die aanwezig is op de ceremonie, inclusief het kindje, krijgt eet een stukje op. De kuiltjes worden toegedekt en alle gasten schuiven mee aan de feesttafel. Er wordt samen gelachen, gezongen en gedanst. De ceremonie is voor ons echt een feestelijk moment: nieuw leven wordt uitvoerig gevierd.’

Uit de manier waarop Colombe vertelt, kun je makkelijk opmaken hoeveel de geboorterituelen voor haar betekend hebben. Toch merkt ook zij dat heel wat gebruiken intussen in beweging zijn. Het leven van jonge mama’s en papa’s in België en in Benin is grondig veranderd. Families wonen verder van elkaar, waardoor vieringen anders vorm krijgen. Ook de toenemende globalisering en digitalisering hebben ertoe geleid dat rituelen aangepast of zelfs weggevallen zijn. ‘Vandaag is de invulling van de geboorteceremonie meer een persoonlijke keuze’, legt Colombe uit. ‘Ouders geven nu soms aan dat ze zelf de naam van hun kindje willen kiezen.’ Tegelijk merkt Colombe dat de kern van de ceremonie vaak wel behouden blijft. De pasgeborene voor het eerst laten proeven van het zout blijft bijvoorbeeld een moment waar veel belang aan gehecht wordt. En ook in een aangepaste vorm verliezen de gekende rituelen hun kracht en betekenis niet. Zo verloopt de geboorteceremonie bij voorkeur nog steeds in Benin zelf. ‘Het maakt dan niet uit of dat gebeurt in de eerste dagen na de geboorte of pas later,‘ verduidelijkt Colombe. ‘Sommige kinderen beleven hun eigen geboorteceremonie wanneer ze 10 of 20 jaar zijn. Het is gewoon belangrijk dat je de zegening ontvangt. Mijn kleindochter is bijvoorbeeld nog nooit in Benin geweest. Maar wanneer ze er voor het eerst komt, zullen we zeker voor een geboorteceremonie zorgen en haar haar traditionele naam geven.’

Benieuwd naar de rest van Colombes verhaal?
Bezoek dan zeker de expo 'Hallo baby'!
Van 29 april tot 17 juni is de tentoonstelling dagelijks gratis te bezichtigen tussen 10u en 17u in de H. Magdalenakerk in de Schaarstraat (Astridpark) in Brugge.

Via S-wan vzw (T 0499 72 37 10 of E info@s-wan.be) kan een rondleiding voor een groep van maximum 20 personen aangevraagd worden. Deze gidsbeurt kost 75 euro.
Heb je geen eigen groep, maar wel zin in een rondleiding met gids? Sluit dan aan bij de activiteit van Vormingplus. Zij plannen een een bezoek op zaterdag 6 mei, van 10u30 tot 12u en op vrijdag 2 juni van 14u30 tot 16u - 5 euro - inschrijven via www.vormingplus.be/brugge

EXTRA'S

Bij de expo hoort ook een programma vol boeiende activiteiten:

Opening - Op vrijdagavond 28 april houden we HALLO BABY boven de doopvont. We openen de expo met rondleidingen en een verrassingsact. Wees welkom. 20.00u (deuren 19.30u) - Gratis inkom - reservatie niet noodzakelijk.

Gesprekstafel over geboorterituelen – Op maandagavond 15 mei deel je zelf je ervaringen en gewoontes rond geboorte, naamgeving, doop... met een diverse groep mensen. Tijdens een fijn en gezellig gesprek, met een geboortekoffer als inspirerende rode draad. Je krijgt er een rondleiding langs de tentoonstelling bovenop. Zin om deel te nemen? Pak een stoel en zet je er bij!
van 19u30u tot 22u00 – Gratis inkom - inschrijven via www.vormingplus.be/brugge

Thema-avond rond verlies - Op maandagavond 22 mei spreekt Manu Keirse, Gezinspolitiek Secretaris van Gezinsbond en professor-emeritus gespecialiseerd in rouw en verlies, over 'afscheid nemen van een baby'. Daarnaast brengt 'Met lege handen vzw' een persoonlijke getuigenis. 19.00u tot 22.00u - 3 euro - Inschrijven via www.vormingplus.be/brugge

Geboorterituelen-stoelendans - Op woensdagavond 24 mei organiseren we een spreekwoordelijke 'stoelendans', waarbij - uit soms onverwachte hoek - verschillende getuigenissen rond geboorte aan bod komen. 19.00u tot 21.00u – Gratis inkom – inschrijven via scw@gezinsbond.be

'HALLO BABY. Geboorterituelen in beweging' is een initiatief van Gezinsbond in nauwe samenwerking met LECA, FMDO, Stad Brugge (Musea Brugge, Diversiteitsdienst en Erfgoedcel), Vormingplus regio Brugge en YOT en met medewerking van Erfgoedcel Brussel, FARO, KADOC-KU Leuven, De Centrale, IVCA en Wereldvrouwen.