In de kijker juni 2018

Op zondag 1 juli wordt in Kinrooi het Oud-Limburgs Schuttersfeest georganiseerd. As we speak treft de Sint-Servatiusgilde Raam de laatste voorbereidingen om dit weekend niet minder dan 5.000 gildeleden en een veelvoud daarvan aan bezoekers op het feestterrein te verwelkomen. LECA stak haar licht op bij Peter Ressen, lid van de OLS Federatie en voorzitter van de Kinrooise schutterij Sint-Martinus, over wat er dit weekend allemaal te gebeuren staat.

Dag Peter. Voor wie niet vertrouwd is met het schutterswezen: wat is het OLS eigenlijk?
Het OLS, of dus het Oud-Limburgs Schuttersfeest, is een evenement met schuttersgilden uit Nederlands en Belgisch Limburg. Ooit vervulden de schuttersgilden de functie van burgerwacht, maar na de Franse Revolutie veranderde dat: sindsdien wordt de schutterij vooral ter ontspanning beoefend. Algauw begonnen gilden toen onderling wedstrijden te organiseren. Vanaf het midden van de 19^de eeuw kregen die ook een internationaal luik. In die sfeer is het OLS ontstaan. De oudste vermelding ervan dateert van 1906. Het feest kent dus een geschiedenis die meer dan een eeuw omspant.

Wie organiseert het OLS? Is dat de OLS Federatie?
De eigenlijke organisator is telkens de schuttersgilde die het vorige OLS gewonnen heeft. Om de organiserende gilde bij te staan, heeft de OLS Federatie een draaiboek uitgewerkt, waarin alle stappen van de organisatie toegelicht worden. De OLS Federatie ziet er vooral op toe dat het reglement voor het organiseren van het Oud-Limburgs Schuttersfeest correct nageleefd wordt. De Federatie heeft speciaal daarvoor een secretaris Oud-Limburgs Schuttersfeest in de rangen. Het draaiboek wordt na elke editie ook geëvalueerd en waar nodig aangepast. Daardoor is het een handig middel om kennis door te geven aan de gilde die instaat voor de volgende editie. In de praktijk werkt die beurtrol prima en bevordert ze de continuïteit van het schuttersfeest.

De organisatie van een feest dat zo veel volk om op de been brengt, heeft vast heel wat om handen. Hoe worden de voorbereidingen aangepakt?
Het OLS organiseren is inderdaad een hele klus. Vaak begint het bij het zoeken naar een geschikt feestterrein: er is een perceel van minstens 8 hectare nodig. Daarnaast moeten er in de buurt ook voldoende parkings voor de bezoekers en de deelnemers te vinden zijn en moet het mogelijk zijn om een optochtroute van ongeveer 2 kilometer uit te tekenen. De laatste 25 à 30 jaar was het gebruikelijk dat voor de organisatie van het OLS een stuurgroep wordt opgericht, die een vzw-statuut heeft. In die stuurgroep zitten de voorzitters van de verschillende werkgroepen. Zij sturen een groep vrijwilligers rond een specifiek onderdeel van het OLS aan. Elke werkgroep heeft namelijk een afgebakende opdracht, zoals financiën, terrein en techniek, sponsoring, PR en noem maar op. Er zijn 7 à 8 van die werkgroepen aan de slag. Voor een aantal taken wordt een beroep gedaan op mensen van buitenaf. Onderdelen zoals PR of sponsorwerving vergen bijvoorbeeld een specifieke expertise. De voorbereidingen van een OLS nemen een vol jaar in beslag en wie eraan meewerkt, doet dat vrijwillig. Wie wint, viert op zaterdag en zit op zondag al de volgende editie voor te bereiden.

Wat is het moeilijkste onderdeel van het voorbereidende werk?
Zo’n grootschalig evenement als het OLS kan natuurlijk niet georganiseerd worden zonder financiële middelen. Die worden gedeeltelijk verzameld door sponsorovereenkomsten af te sluiten met bedrijven uit de buurt. Een tijdlang was dat echt niet zo vanzelfsprekend: toen de crisis hard toesloeg, werd het veel moeilijker om bedrijven te overtuigen om partner van het OLS te worden. Gelukkig heeft die situatie zich nu weer hersteld. Tegenwoordig zien we wel weer dat bedrijven graag hun steun verlenen.

Om organisatorische moeilijkheden te voorkomen, is er sowieso een systeem dat ervoor zorgt dat een schuttersgilde niet voor een onmogelijke opdracht geplaatst wordt. Op het moment dat er nog tien schuttersgilden in de wedstrijd zijn, roept de president van de OLS Federatie de voorzitter van elke gilde en de burgemeester van de gemeente waar ze gevestigd is, bij zich. Zij worden dan gewezen op de plichten die het winnen van het OLS met zich meebrengt. Als de gilde en de gemeente dan aangeven dat zij de organisatie van het volgende OLS niet in handen kunnen nemen, kunnen zij op dat moment uit de wedstrijd stappen.  

Voor elke editie van het OLS zijn er heel wat helpende handen nodig. Hoe lukt het telkens weer om die te verzamelen?
Op de dag zelf zijn er 1.100 mensen aan de slag om het hele gebeuren in goede banen te leiden. Ook daarvoor hebben we een specifieke aanpak ontwikkeld: er worden telkens samenwerkingen met lokale verenigingen aangegaan. Dat kunnen bijvoorbeeld sportclubs zijn, maar ook socio-culturele verenigingen, jeugdbewegingen enzovoort. De afspraak die vervolgens gemaakt wordt, is dat een deel van de winst naar hen gaat. Iedere vrijwilliger kan vooraf aangeven naar welke taak zijn of haar voorkeur gaat. Op basis daarvan wordt een gedetailleerde planning opgemaakt. Op de dag zelf noteert iedere vrijwilliger het aantal gewerkte uren. Zo kan achteraf per vereniging berekend worden op welk bedrag ze recht hebben. Met deze manier van werken is er een win-winsituatie: de clubkas van de meewerkende verenigingen wordt gespijsd en het OLS kan rekenen op een groot medewerkersteam.

Wat staat er precies op het programma van een Oud-Limburgs Schuttersfeest?
Het OLS omvat eigenlijk heel wat meer dan de activiteiten van komende zondag. Vorige week zaterdag zijn we van start gegaan met de sponsorschieting. Dat is onze manier om de bedrijven die OLS financieel ondersteunen, te bedanken. Afgelopen dinsdag hadden we ook al het Kinjer OLS, waarmee we kinderen het schutterswezen leren kennen. Vanavond is er een feestavond met een optreden van Rowwen Hèze. Het gedeelte op zaterdag bestaat uit de pontificale hoogmis. Zondag is natuurlijk het hoogtepunt van het hele gebeuren. Volgende week woensdag wordt een dankavond voor de vrijwilligers georganiseerd en in het weekend wordt de schietwedstrijd afgewerkt.

En waar mogen bezoekers zich zondag aan verwachten?
We starten de dag om 10u met de ontvangst van de deelnemende gilden. Een uurtje later is de officiële opening voorzien, in het bijzijn van een vertegenwoordiger van elk van de 10 schuttersbonden die in Belgisch en Nederlands Limburg actief zijn. Tijdens deze ceremonie worden de vlaggen van België en Nederland gehesen en weerklinken de volksliederen. Er wordt ook gevendeld en getrommeld. Verder zijn er een aantal toespraken, een heildronk op de vorsten van beide landen en ereschoten. Het namiddaggedeelte staat in het teken van allerhande wedstrijden die op een specifiek ritueel uit de schutterstraditie focussen. Om 13u30 vertrekt een optocht, waarin de 147 deelnemende gilden mee opstappen. Alle gilden kunnen ook meedingen naar een prijs in verschillende categorieën, zoals muziekkorpsen, individuele muzikant of marketenster (gildezuster met een mandje proviand om na een wedstrijd aan de schutters uit te delen, nvdr). De beoordeling is in handen van een 109-koppige jury. Om 16u30 beginnen de eerste 50 gilden aan de schietwedstrijden. De opdracht is simpel: het gaat erom de zwarte kubusjes die op de hark van de schutsboom zitten, te raken. De afstand tot het hoogste blokje bedraagt 16 meter, die tot het laagste 14 meter. Omdat deze wedstrijden niet op één dag afgerond kunnen worden, wordt een week later ‘uitgekaveld’, of dus verder geschoten, tot uiteindelijk 1 gilde overblijft. Die mag zich dan de winnaar van het OLS noemen en de bijhorende prijs Den Um in ontvangst nemen. De winnaar van het Kinjer OLS keert terug naar huis met een variant van die prijs, Het Ummeke.

Hoe heeft jouw gilde het tot nog toe gedaan op het OLS?
Onze Sint-Martinusgilde heeft het OLS tot nu toe 2 keer gewonnen: in 1986 en in 1997. Daarmee hebben we het zeker niet slecht gedaan: maar een paar gilden zijn er tot nu toe in geslaagd om al drie keer als winnaar van het OLS te eindigen. Ook dit jaar nemen wij deel aan de schietwedstrijden. Ik maak zelf deel uit van het groepje van zes dat zondag aantreedt. Onze strategie is er eerst in slagen om 2 reeksen van 18 kogels tot een goed einde te brengen. Daarna proberen we ervoor te zorgen dat we de rest van de dag rustig doorkomen, zodat we kunnen deelnemen aan de uitkaveling de week nadien.   

Is het OLS winnen een kwestie van tactiek of van geluk?
Het gaat toch vooral om tactiek, vind ik. Om de wedstrijd te winnen, moet je echt goed kunnen schieten. Op het OLS wordt geschoten met de buks. Vaak wordt gesproken over de zware buks, want dit wapen weegt toch een goeie 15 kilo. Aan zo’n handgemaakt wapen hangt trouwens een stevig prijskaartje van 12.000 euro. We schieten dus uitsluitend met verenigingswapens. Hoe dan ook moet je echt goed met de buks om kunnen om een kans te maken om als winnaar uit de bus te komen. Uit de samenstelling van het schuttersteam dat afgevaardigd wordt, is vaak op voorhand al af te leiden welke gilden ver zullen komen in de wedstrijd. Niettemin legt de hele competitie toch wel wat druk op de schouders van de schutters, wat het altijd opnieuw spannend maakt. Zeker voor de laatste 2 overblijvende gilden! Een tikje geluk is dan toch ook mooi meegenomen.   

Wat betekent het feest voor de betrokkenen?
Het is de absolute hoogdag voor het schutterswezen in Belgisch en Nederlands Limburg, waarop ieder gildelid present tekent. Ik ken zelf schutters die niet vaak aan andere activiteiten deelnemen, maar het OLS voor geen goud zouden willen missen. Dat het OLS er jaar na jaar in slaagt om alle gilden bij elkaar te brengen, is een van de grote sterktes van het feest. Bovendien is het OLS ook een fantastische kans om de schutterstradities aan het brede publiek te laten zien. Heel wat mensen kennen de geschiedenis van de schutterij niet en vinden het erg interessant om daar meer over te vernemen. Een deel van het publiek krijgt door het OLS zelf zin om te schieten. Het gebeurt geregeld  dat iemand zich daarna wil aansluiten bij een schuttersgilde. Dat is een goede zaak, want zo wordt de overdracht bevorderd. Ook bij de voordracht van het OLS voor een erkenning als immaterieel cultureel erfgoed lag de focus op het doorgeven van de traditie. Het OLS staat al sinds 2009 op de Inventaris Vlaanderen voor immaterieel cultureel erfgoed. Dat maakt ons trots, want op die lijst verder ook een aantal hele bekende elementen zoals de Heilig Bloedprocessie in Brugge en de Zevenjaarlijkse Virga Jessefeesten in Hasselt. Het is fijn om in dat rijtje opgenomen te zijn en op die manier het OLS bij een nieuw publiek onder de aandacht te kunnen brengen. Het allerbelangrijkste van het hele proces is dat het ons erfgoedbewustzijn sterk aangescherpt heeft: we zijn ons nog bewuster geworden van de noodzaak om onze traditie voor de toekomst te vrijwaren.

Hoe ziet die toekomst er volgens jou uit, Peter?
Ik ben ervan overtuigd dat het OLS blijft bestaan, al denk ik wel dat het feest in de toekomst misschien wel anders wordt.  Het schutterswezen is sowieso in beweging: we zien dat het aantal schutterijen afneemt. In Nederlands Limburg hebben veel schutterijen bijvoorbeeld problemen met hun schootsvelden, omdat de wetgeving daar voorschrijft dat een kogelveld 750 meter diep moet zijn. Het is niet eenvoudig om een terrein te vinden dat daaraan voldoet. Ook zien we dat veel schuttersgilden te kampen hebben met vergrijzing. Schuttersverenigingen waar het ledenaantal sterk afdaalt, gaan op rust of stoppen. In de praktijk gebeurt het ook al dat schuttersgilden uit dezelfde gemeente in zo’n situatie fusioneren, zodat ze toch met voldoende leden verder kunnen doen. Om de instroom te verzekeren investeert de OLS Federatie zelf heel erg in jeugdwerking, onder meer via de werkgroep jongeren en het Kinjer OLS. Het is dus afwachten hoe alles evolueert, maar volgens mij kan het OLS ook in de toekomst zijn belang behouden.

Dan rest ons enkel nog je hartelijk te bedanken voor dit interview en je veel geluk te wensen bij de schietwedstrijd!

Het erfgoedzorgtraject rond het Oud-Limburgs Schuttersfeest wordt begeleid door LECA. Klik hier voor de info over het OLS op het Platform immaterieel erfgoed.