Zoals gewoonlijk!?

carnavalTradities kennen we allemaal. Meer nog: we beleven en koesteren ze dagelijks, en vaak zonder dat we daar echt bij stilstaan. Tradities zijn gebruiken en gewoonten die tegelijk erg vertrouwd en heel speciaal zijn. Ze hebben hun wortels in het verleden, maar krijgen pas betekenis als mensen van nu er een bijzondere waarde aan hechten. Op die manier hebben tradities een plek in het alledaagse leven van vroeger en nu, en brengen ze er structuur in aan.

In de praktijk is het natuurlijk allemaal iets complexer dan dat. Het woord ‘tradities’ zal namelijk bij iedereen iets anders oproepen. Als je alleen nog maar focust op de plaatsen waar een bepaalde traditie voorkomt, duiken meteen al grote verschillen op. Er zijn tradities die over de hele wereld in ere gehouden worden, omdat ze bijvoorbeeld verbonden zijn met een bepaalde religie of te maken hebben met drempelmomenten in het leven. Andere daarentegen worden dan weer uitsluitend in een specifiek land of een bepaalde regio gevierd. Het kan zelfs zijn dat een traditie alleen voor jou en je familie een speciale betekenis heeft.

Ook de manier waarop over tradities gedacht wordt, wil wel eens variëren. Het woord ‘tradities’ is zeker niet vrij van vooroordelen. Wat voor de ene persoon een belangrijk gebruik is, kan een ander net heel oubollig of conservatief vinden, en gebruiken die voor een bepaalde groep evident zijn, worden door andere mensen misschien niet eens begrepen. Verscheidenheid is dus nog maar eens troef. Net omdat ze zo veelzijdig zijn, vormen tradities een uiterst interessant studieonderwerp.

Vanuit de volkskunde of etnologie, de wetenschappelijke discipline die de cultuur van alledag leven van vroeger en nu bestudeert, was er dan ook altijd veel aandacht voor tradities. Lange tijd legden onderzoekers de focus vooral op de vorm waarin een traditie voorkwam en werd ervan uitgegaan dat tradities onveranderlijk zijn. Na het verschijnen van het ophefmakende boek The Invention of Tradition van E. Hobsbawn en T. Ranger in 1983 hadden veel wetenschappers bedenkingen bij de herkomst van tradities.

Tegenwoordig denken we er anders over: er is nu oog voor de dynamiek van tradities en de voortdurende toe-eigening en betekenisgeving. Ook de beleving van allerhande gewoonten en gebruiken staat nu in de belangstelling. Hoe mensen een traditie beleven, zegt namelijk iets over wat die traditie voor hen betekent. En ook dat is niet eenduidig op te vatten. Als mensen gevraagd worden waarom ze iets op een traditionele manier doen, is het antwoord vaak: ‘Omdat het traditie is.’ In werkelijkheid zitten er onder dat ene zinnetje een heleboel betekenislagen vervat. Wat tradities – in welke vorm of op welke plek dan ook – namelijk gemeen hebben, is dat ze iets zeggen over de cultuur waar iemand toe behoort. Tradities krijgen we van huis uit mee, om ze vervolgens zelf door te geven aan de generaties die na de onze komen. Dat proces zorgt ervoor dat tradities als onderdelen van ons erfgoed met ons mee evolueren en zich telkens opnieuw aanpassen aan een specifiek tijdperk. Via tradities drukken we dus uit wie we zijn en voor welke waarden we staan. Uiteraard houdt dat voor iedereen iets anders in, omdat factoren zoals leeftijd, geslacht, sociale groep, herkomst en levensbeschouwing daar invloed op uitoefenen.

Vandaag de dag is Vlaanderen het thuisland van zes miljoen mensen, die elk een eigen identiteit en dus ook hun eigen set tradities hebben. Dat levert dan ook een enorme diversiteit aan tradities op, die allemaal recht hebben op hun plek in onze maatschappij. Volgens LECA is die diversiteit niet alleen een kenmerk van onze huidige samenleving, maar ook een grote meerwaarde. Dit onderdeel van de site staat daarom helemaal in het teken van tradities die vandaag de dag in Vlaanderen beleefd worden en wil je uitnodigen om die ook zelf te ontdekken.

Het mag intussen dus duidelijk zijn dat het lang niet alleen om de vorm gaat waarin tradities van de ene generatie op de andere overgaan. Nog veel belangrijker is de functie die ze voor ons hebben. Tradities brengen mensen dichter bij elkaar doordat ze de onderlinge banden versterken en zo het groepsgevoel onderstrepen. Als we inzicht in onze eigen tradities hebben, wordt het ook makkelijker om ons in die van anderen te verplaatsen. Op die manier worden tradities niet alleen ingezet om bruggen te bouwen tussen verschillende generaties, maar ook tussen verschillende culturen, levensbeschouwingen en religies. Ze dienen als stapstenen die ons de diversiteit waar we het zonet over hadden ten volle leren waarderen.

Als het bovenstaande één ding duidelijk maakt, dan is het dat tradities op een heleboel dingen tegelijk betrekking hebben. Dat maakt het niet eenvoudig om één allesomvattende omschrijving van het begrip te geven. Willen we toch een poging wagen, dan biedt de etymologie een aanknopingspunt. Het woord ‘traditie’ is namelijk afgeleid van het Latijnse ‘traditio’, wat ‘het overdragen van geestelijk bezit en cultuurgoederen van generatie op generatie of van persoon op persoon’ betekent. En dat is precies wat LECA met dit onderdeel van de website wil doen. Door te laten zien hoe tradities vandaag de dag beleefd worden, willen we er mee voor zorgen dat ze begrepen en bewaard worden. Het belangrijkste daarbij is dat het de mensen van nu zijn die zin en betekenis geven aan tradities en ze op die manier een plek geven in de toekomst.