Reuzen: Rond de rokken van de reus

OPZET
Rond de Rokken van de Reus streeft naar een maximale inbreng van de cultureel-erfgoedgemeenschappen rond reuzen. In die zin is het pionierswerk: nooit eerder werkten zoveel traditiedragers op zoveel verschillende manieren mee aan één borgingsprogramma.
 
De centrale vragen zijn onder meer:
·         Wat is de dynamiek, de reikwijdte en de diversiteit van de reuzencultuur?
·         Wie zijn reuzenbeheerders?
·         Wat zijn de noden en behoeften van de verschillende reuzengemeenschappen?
·         Welke borgingsacties kunnen de toekomst van de reuzencultuur versterken?
·         Hoe kan internationale samenwerking de reuzencultuur versterken?
·          …

DUURZAME OPLOSSINGEN: DE OPRICHTING VAN REUZEN IN VLAANDEREN
De verantwoordelijkheid van tradities ligt bij traditiedragers zelf. Het project wil dan ook de zelfredzaamheid van reuzenbeheerders bevorderen. Door hen vaardigheden bij te brengen kunnen ze beter voor hun erfgoed zorgen. Maar de reuzenbeheerders zijn een bijzonder grote groep met weinig onderlinge contacten. Daarom stond LECA mee aan de wieg van de koepelorganisatie Reuzen in Vlaanderen vzw. Die bestaat uit reuzenbeheerders die actief willen werken aan de toekomst van de reuzencultuur. LECA woonde alle vergaderingen van het eerste werkingsjaar bij en liet de kernleden kennis maken met  de kernideeën van Unesco’s immaterieel erfgoedbeleid. Reuzen in Vlaanderen vzw is inmiddels uitgegroeid tot een organisatie met duidelijke doelstellingen en een vast bestuur.

Het project zorgt ervoor dat reuzenbeheerders de nodige erfgoedcompetenties verwerven. Zelfredzaamheid is de kern.

Door de begeleiding van LECA verwierven de bestuursleden heel wat erfgoedcompetenties. Daarom volgt LECA sinds 2012 geen vergaderingen meer bij. In plaats daarvan zijn er om de drie maanden opvolgingsvergaderingen met de voorzitter van Reuzen in Vlaanderen. De vzw geeft niet enkel praktisch advies, maar sensibiliseert haar leden ook over erfgoedzorg. Zo geven ze de verworven competenties door aan de bredere erfgoedgemeenschap.

A. IDENTIFICATIE EN DOCUMENTATIE
Rond de Rokken van de Reus combineert informatie van vroeger, van bovenaf en van onderuit om de verscheidenheid van de traditiedragers zo goed mogelijk te documenteren. Bestaande boeken en inventarissen, krantenberichten en ingevulde vragenlijsten door reuzenbeheerders vormen de kern van het documentatieluik.
Mensen zelf hun erfgoed laten documenteren is niet evident. Het succes van het reuzenregister ligt in het vooronderzoek en het blijvend investeren in persoonlijke contacten.

 
1. Vooronderzoek online register: wat willen traditiedragers zelf? (2010)
Een participatieve aanpak begint idealiter met een verkennend onderzoek naar wat de cultureel-erfgoedgemeenschap zelf belangrijk vindt bij het documenteren van hun erfgoed. LECA organiseerde daarom een focusgroep met reuzenbeheerders. Voor hen bleek het cruciaal om meer zichtbaarheid te geven aan hun reus en hun contactgegevens kenbaar te maken aan organisatoren van reuzenevenementen. Op die manier vergroot de kans dat hun reus uitgenodigd wordt op evenementen, wat vaak cruciaal is voor het voorbestaan van een reuzengroep. Met die behoefte werd rekening gehouden bij de creatie van een instrument om de reuzencultuur van onderuit te documenteren.

2. Lancering online reuzenregister 
LECA ontwikkelde een online platform (http://lecavzw.be/themas/reuzen) dat werkt opverschillende niveaus. Enerzijds kunnen de traditiedragers zelf actief hun erfgoed identificeren en documenteren aan de hand van online invulformulieren. Anderzijds kan het brede publiek ook reageren en op een eenvoudige manier verhalen, herinneringen of foto’s toevoegen. Op het platform is bovendien ruimte voor verdiepende informatie over bijvoorbeeld de geschiedenis van het fenomeen of vergelijkingen met het buitenland, een taak die vooral door professionele erfgoedfactoren wordt opgenomen.

Om zowel tegemoet te komen aan de vraag van reuzenverenigingen om meer zichtbaarheid aan hun reus te geven en onze doelstelling om de erfgoedreflex aan te scherpen, werd voor het invulformulier gewerkt met een combinatie van praktische informatie (Wie moet je contacteren, Wat is het telefoonnummer/e-mailadres … van de beheerder, Kan de reus geboekt worden voor andere evenementen, Gaat hij nog uit en als het antwoord nee is, waarom dan niet?...) en erfgoedgerelateerde vragen(Waarom is de reus ontstaan, Heeft hij een bepaalde betekenis voor de groep/wijk/gemeente…Welke tradities zijn er verbonden aan het ontstaan en het uitgaan van de reus…). Door traditiedragers te laten nadenken over hun geschiedenis, tradities en betekenisgeving trachten we hun erfgoedreflex onbewust aan te scherpen. Ook worden ze op de hoogte gehouden van andere erfgoedgerelateerde acties rond reuzen via de website en een maandelijkse nieuwsbrief.

B. ONDERZOEK
 
1. Diachronisch en synchronisch onderzoek (2011-heden)
Om meer zichtbaarheid te geven aan de diversiteit en de dynamiek van de reuzencultuur onderzoekt LECA de historische context waarin de reuzen zijn ontstaan en geëvolueerd en schetst het een beeld van de reuzencultuur in landen zoals Spanje, Portugal, Nederland, Groot-Brittannië, Oostenrijk, Costa Rica, Thailand, Indonesië, Guinnee Bissau, Zuid-Afrika en Mali. De resultaten van dat onderzoek worden via tijdschriftartikels en items op het online platform ontsloten voor het brede publiek. Op het platform worden bovendien filmpjes aangeboden over de reuzencultuur in de wereld.

2. Noden- en behoeftentraject
Om beter op de noden en behoeften van de reuzenbeheerders te kunnen inspelen, organiseren Reuzen in Vlaanderen en LECA vanaf het najaar van 2012 vijf provinciale ontmoetingsdagen. Het hoofddoel van deze dagen is beheerders van reuzen samenbrengen om tijdens rondetafelgesprekken dieper in te gaan op de problemen waarmee zij worden geconfronteerd.

‘Door reuzenbeheerders in groep te laten debatteren over de toekomst, wordt de kiem voor een gedragen erfgoedzorgplan gevormd.’

Op die manier kan gezocht worden naar gezamenlijke oplossingen voor bepaalde uitdagingen. LECA en Reuzen in Vlaanderen kiezen ervoor om deze dagen op te bouwen als een worldcafé. Een worldcafé laat de deelnemers toe hun gemeenschappelijke belang te ontdekken, om van daaruit verder te kijken naar wat zij als groep willen en voor welke oplossingen zij verantwoordelijkheid willen nemen. De dagen werden bijgewoond door 187 reuzenorganisatoren.
 
3. ‘Praten over reuzen’: rapport noden- en behoeften van reuzenbeheerders anno 2013
De provinciale ontmoetingsdagen leverden belangrijke informatie op over de noden en behoeften van reuzenbeheerders. Om die kennis door te geven en beschikbaar te maken bundelde LECA alle kerngedachten in het rapport ‘Praten met reuzen’. Dit verslag is opgebouwd rond de vijf kernthema’s die op de ontmoetingsdagen aan bod kwamen. Naast alle praktijktips van de reuzenverenigingen vermeldt het rapport per thema ook de actiepunten die LECA en Reuzen in Vlaanderen voor de komende jaren distilleerden. Het rapport is digitaal beschikbaar op www.lecavzw.be.  Het rapport vormt de basis voor het erfgoedzorgplan dat Reuzen in Vlaanderen lanceerde in 2015. 

OVERDRACHT
 
1. Studiedagen
In 2012 organiseerde LECA samen met IVOS en de twee Limburgse provincies de studiedag ‘Op Grote Voet’ in Venlo. Op 4 mei 2013 plant LECA samen met het MAS, La Maison des Géants en Reuzen in Vlaanderen een nieuwe studiedag over reuzen. Het programma van de studiedagen is telkens zo opgesteld dat zowel erfgoedwerkers als traditiedragers zich aangesproken voelen. De studiedagen zijn dan ook ideale ontmoetingsmomenten waarop kennis en expertise worden uitgewisseld en eventuele nieuwe samenwerkingen ontstaan.

2. Provinciale ontmoetingsdagen
In 2012 en 2013 organiseerde LECA samen met Reuzen in Vlaanderen verschillende provinciale ontmoetingsdagen. De ontmoetingsdagen waren een middel om Reuzen in Vlaanderen meer slagkracht te geven bij het uitbouwen van haar erfgoedwerking en om expertise-uitwisseling tussen reuzengemeenschappen te bevorderen. Als resultaat van de jarenlange samenwerking en de hierdoor ontwikkelde vaardigheden zette Reuzen in Vlaanderen in 2014 het opgebouwde netwerk zelfstandig voort. Sindsdien maken de provinciale ontmoetingsdagen deel uit van hun structurele werking. LECA gaf waar nodig bijkomende tips en advies. In 2015 stonden de provinciale ontmoetingsdagen in het teken van de aanvraag immaterieel erfgoed en het communiceren van het erfgoedzorgplan.

Het erfgoedzorgplan is geen ver-van-mijn-bed-show voor reuzenbeheerders. Ze hebben er mee over nagedacht, het effectief gelezen en een verklaring getekend dat ze het onderschrijven.

3. Opstellen en verspreiden erfgoedzorgplan
Op de Reuzenfederatiedag van Reuzen in Vlaanderen van 2014 werd voor het eerst het plan gecommuniceerd om de reuzen te laten erkennen als ICE. Die dag werd ook een oproep gelanceerd om deel uit te maken van het schrijfcomité. Dat schrijfcomité bestaat uit leden en niet-leden van reuzen in Vlaanderen. Zij hebben, onder begeleiding van LECA, het erfgoedzorgplan opgesteld en het dossier voor de inventaris geschreven. Het erfgoedzorgplan werd via persoonlijke contacten, de nieuwsbrieven en websites van LECA en Reuzen in Vlaanderen en de provinciale ontmoetingsdagen van 2015 verspreid, besproken en aangepast. Reuzenbeheerders die achter het plan staan, tekeneden een intentieverklaring. Het volledig overzicht vind je hier. 

COMMUNICATIE EN SENSIBILISERING
 
De reuzenkalender
La Ronde des Géants en La Maison des Géants geven al jaren een kalender uit met de reuzenevenementen in Wallonië en Noord-Frankrijk. De kalender wordt op 35 000 exemplaren gedrukt. Vlaamse evenementen werden slechts sporadisch genoemd. Bovendien werden enkel de grote evenementen in Vlaanderen vermeld. Sinds 2011 verzorgt LECA de Vlaamse contacten voor de reuzenkalender. Sindsdien is het aantal vermelde reuzenevenementen in de kalender aanzienlijk gestegen en wordt ook aandacht geschonken aan minder bekende evenementen. De samenwerking werd door alle partijen als positief ervaren en wordt structureel verder gezet.

SAMENWERKING 
 
Samenwerking met lokale en regionale erfgoedactoren
Lokale erfgoedpartners zoals erfgoedcellen, cultuurbeleidscoördinatoren en musea zijn een absolute meerwaarde voor een landelijk initiatief, omdat op die manier, via lokale tentoonstellingen, educatieve pakketten of andere acties, de betekenis en waarde van de reuzencultuur voor een bepaalde streek of een gemeente kan benadrukt worden en de inbreng van de reuzenbeheerders op alle niveaus gerealiseerd kan worden. Momenteel is LECA partner in een tiental lokale projecten rond reuzen. In 2012 en 2013 organiseerde LECA samen met Reuzen in Vlaanderen en talrijke erfgoedcellen vijf provinciale ontmoetingsdagen met reuzenbeheerders. 

Samenwerking met Wallonië
Het in 2000 opgerichte Maison des Géants in Ath heeft een jarenlange expertise op het vlak van de reuzencultuur in Wallonië. Het centrum plaatst de reuzencultuur in een breder historisch en internationaal perspectief. LECA werkt sinds 2010 intensief samen met dit museum en wisselt waar mogelijk kennis en expertise uit. La Maisond es géants en LECA ontwikkelden ook een aantal gezamenlijke projecten, zoals de studiedag in 2013, de reuzenkalender en een aanvraag voor een Europees project (zie verder).

Europese samenwerking
Omdat reuzen geen ‘typisch Belgisch’ fenomeen zijn, maar in heel wat streken van Europa voorkomen, werkt LECA samen met la Maison des Géants (Wallonië), de provncie Henegouwen (Wallonië), La Ronde des Géants (Noord-Frankrijk), Le Conseil Général du Nord (Noord-Frankrijk) en het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed (Nederland) aan een dossier in het kader van Europese Programma Cultuur (2007-2013). Het project omvat een inventaris van de reuzen in de participerende regio’s, een educatief programma en een documentaire over de betekenis van de reuzencultuur voor de mensen die ze vorm geven.